تحلیلی انتقادی بر سیاست شهری آب از منظر ظرفیت نهادی (مورد شناسی: شهر بیرجند)

آب گنجینۀ مشترک انسان‌ها و تخریب منابع آبی به‌منزلۀ تخریب پایه‌های توسعه است. نگاهی نقادانه به سند چشم‌انداز و برنامه‌های فرادست شهری و منطقه‌ای، گویای این مهم است که نشانه‌هایی از تغییر تفکر سنتی به نگاه سیستمی در حوزۀ آب در حال تکوین است. با توجه به استانداردهای بین‌المللی، شهر بیرجند در زمرۀ شهرهای حساس به آب قرار داشته‌است و بررسی ظرفیت نهادی آب درجهت بهبود عملکرد مدیریتی در محدودۀ مورد مطالعه حیاتی به‌نظر می‌رسد. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی ظرفیت نهادی شهر بیرجند درخصوص مدیریت بهینه و یکپارچۀ منابع آب و همچنین ایجاد نظام حکمروایی شایستۀ آب و با نگاه کمّی- کیفی، به‌لحاظ روش، تحلیلی- توصیفی و به‌لحاظ هدف، کاربردی است. به‌منظور گردآوری اطلاعات موردنیاز علاوه‌بر مطالعات اسنادی، تعداد 50 پرسشنامه نیز از سوی صاحب‌نظران حوزۀ شهری، آب، اعم‌از سیاست‌‌گذاران، مدیران و کارشناسان مجرّب فنی و حقوقی آب در شهر بیرجند تکمیل شد. داده‌‌ها پس از ورود به نرم‌‌افزار آماریSpss  و Amos، با استفاده از مدل‌‌ معادلات ساختاری، تحلیل ‌‌عاملی و تحلیل‌‌ مسیر، مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت. نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل یافته‌‌ها حاکی از آن است که رابطۀ سیاست و قوانین به‌صورت معناداری بر تقویت ظرفیت نهادی مؤثر است؛ در عین حال تقویت ظرفیت نهادی آب به بهبود و توسعۀ توان عملیاتی مدیریت آب وابسته است؛ بنابراین تشویق مشارکت بخش ‌‌خصوصی، مشارکت کاربران و نظم در پاسخگویی و ذی‌‌حسابی کم‌‌ترین‌‌تأثیر و تمرکززدایی قوانین و استفاده از علوم و فناوری‌‌های ‌‌جدید بیشترین تأثیر را درجهت تقویت ظرفیت نهادی آب در محدودۀ مورد مطالعه دارند؛ از‌این‌رو انجام اصلاحات نهادی آب درجهت افزایش کارآیی، بهره‌‌وری و توسعۀ عدالت توزیعی آب در شهر بیرجند ضروری بوده و راهبرد نهایی تحول مدیریت آب، تحریک ارادۀ جمعی کنشگران در جهتی واحد برای دستیابی به حکمروایی شایسته آب است.